Sự trung thực của trí thức

Tệ nạn "đạo văn", "tham nhũng học thuật" trong giới trí thức Việt đang dần bị phơi bày trước công luận, và đang trở thành một vấn đề nóng trên báo chí. Một người bạn, cũng là một phóng viên giáo dục trên một trong rất nhiều tờ báo của cả nước đã nói với tôi rằng "Càng đi sâu vào vấn đề này, càng thấy nó phức tạp, đụng chạm đến nhiều người, thậm chí đến toàn bộ giáo dục đại học của Việt Nam."

Nghe mà đau xót! Tất nhiên, đó cũng chỉ mới là cảm nhận của một người, cho dù đó có là một phóng viên, có điều kiện tiếp cận các nguồn thông tin khác nhau. Có lẽ, giáo dục đại học của VN không đến nỗi tệ hại như thế. Vì cũng vẫn có những thành tựu, những điểm sáng, những sản phẩm tốt, những con người đang đóng góp cho sự phát triển của xã hội này chứ?

Vả lại, ngay cả trong những người vi phạm, thì có lẽ cũng nên phân biệt những người vô tình, phạm tội vì không biết đó là tội, hoặc phạm tội vì cùng đường (tương tự như ăn cắp ổ bánh mì để ăn để khỏi bị đói lả), và những người biết là tội, không cùng đường, mà chỉ vì tham. Vì không thể bỏ tất cả vào trong cùng một rọ được. Cái đó, gọi là tính nhân đạo của luật pháp, phải không?

Vì vậy, để giải quyết vụ lùm xùm mới đây về một cuốn sách bị đạo đi, đạo lại tới mấy lần, khiến một PGS-TS đã xin từ chức hay nghỉ hưu gì đó tôi quên rồi, và một người khác đang phải đối mặt với sự lên án của dư luận, có lẽ cũng nên thống nhất những nguyên tắc và căn cứ rõ ràng trước khi kết luận về mức độ "thiếu sót" hay "ăn cắp", thậm chí "lừa bịp" của những người có liên quan (những từ tôi để trong ngoặc kép là trích dẫn trên báo chí và blog cá nhân nói về việc này trong mấy ngày qua).

Nhưng khi được người bạn phóng viên ấy hỏi về nguyên tắc và căn cứ để xem xét mức độ vi phạm của những trường hợp liên quan gần đây, tôi bàng hoàng nhận ra rằng hình như từ ngày tôi trở thành giảng viên cho đến nay, tức đã gần 30 năm, tôi chưa bao giờ được cầm trong tay một văn bản nào nêu cụ thể những yêu cầu về tính trung thực của người trí thức cả. Và tôi cũng chưa bao giờ được yêu cầu phải rèn luyện cho sinh viên của tôi cái đức tính mà nền văn hóa học thuật của phương Tây xem là hết sức quan trọng này. Quả thật vậy, xin thề có Chúa!

Những gì tôi đang cố làm, ví dụ tôn trọng sở hữu trí tuệ của người khác, ngay cả khi còn là ý tưởng, là do tôi được rèn luyện trong thời gian 4 năm học ở Úc, với văn hóa học thuật của phương Tây. Hoặc do truyền thống đạo đức của gia đình, của niềm tin tôn giáo của tôi, hoặc quy ước, chuẩn mực xã hội của cộng đồng nho nhỏ mang tính cá nhân mà tôi tham dự mà thôi - bạn bè thời trung học, họ hàng, người quen của gia đình vv.

Chẳng trách một người mà tôi đã từng xem là bạn, chắc chắn đang được xã hội xem là trí thức, và tất nhiên cũng tự nhận mình là trí thức, hiện đang nắm giữ một vị trí quan trọng trong một trường đại học tư tại thành phố này, đã từng thản nhiên (ngang nhiên?) viết cho tôi bằng email trong một cuộc tranh luận, với đại ý rằng: ý tưởng một khi đã nói ra thì người khác có quyền sử dụng theo ý của người đó, và đó không hề là ăn cắp. Còn nếu sợ người ta lấy mất thì tốt nhất là đừng nói ra!

Đúng là chỉ còn biết kêu trời! Tôi nghĩ, nói như vậy thì cũng giống như nói rằng, nếu sợ bị kẻ trộm rình rập lấy tiền của mình thì tốt nhất là đừng có sử dụng tiền nữa! Vì một khi đã sử dụng tiền, thì người ta sẽ biết là mình có tiền, và kẻ trộm có quyền tìm cách để lấy!!!!!!

Thử hỏi, nạn trộm cắp tri thức hoành hành một cách ngang nhiên như vậy mà ngay cả "giới trí thức" cũng xem là đương nhiên, thì làm sao mà mong khoa học VN có thể phát triển được. Ai ngu gì mà lao động và sáng tạo ra cái mới, cứ chờ mà lấy của người khác rồi xài chùa chứ!!!!! Đúng là bó tay thật.

Nội dung của bức thư đó tôi vẫn còn giữ, nhưng do những giá trị đạo đức của chính tôi chứ chẳng có ai bắt buộc, nên tôi đã không trích dẫn nguyên văn ở đây, cũng không nêu tên người ấy trong entry này. Tôi chỉ nêu lên để minh họa cho tình trạng thiếu vắng các nguyên tắc, các quy định, và các chuẩn mực về sự trung thực của người trí thức trong xã hội VN hiện nay.

Nhân tiện, người mà tôi nói đó, hiện nay hình như cũng vẫn ngựa quen đường cũ, vẫn tiếp tục thường xuyên quên "không ghi nguồn trích dẫn", khi sử dụng nguyên văn lời lẽ của người khác hay ít nhất là của tôi, đến nỗi tôi đã phải viết một mẩu ở blog cá nhân mang tên "Buồn hay phẫn nộ?", ở đây.

Viết tản mạn chỉ để ghi lại những suy nghĩ hiện tại của tôi; thực ra tôi đang thu thập các tư liệu của phương Tây để viết một bài về "sự trung thực của trí thức" theo quan điểm học thuật Anglo-Saxon mà tôi quen. Và thấy rằng phương Tây có những quy định rất tỉ mỉ, chi tiết về vấn đề này. Thử google mấy từ này "academic integrity", tức sự trung thực của người trí thức, sẽ tha hồ đọc.

Và đây là một trong những tư liệu rất đáng đọc về vấn đề đó, xin giới thiệu đến mọi người. Còn bài viết của tôi, thì sẽ xong trong vài ngày nữa, hy vọng thế!