Làm gì để chống đạo văn?

Hôm qua tôi có viết một entry trong đó có nêu lên giả thuyết của tôi là "đạo văn là một vấn đề văn hóa".

Tôi chưa thực sự chứng minh điều này, cũng chưa đưa ra những lập luận đến nơi đến chốn, nhưng tôi vẫn tin là nếu đạo văn không hoàn toàn có nguồn gốc từ văn hóa, thì văn hóa cũng có một ảnh hưởng quan trọng đến thói quen đạo văn của những người sống trong nền văn hóa đó.

Mà đã là văn hóa, thì nó thấm vào máu rồi, sửa không dễ! Vậy nếu chúng ta muốn thay đổi để phù hợp với thói quen và thông lệ của thế giới, thì cần làm gì nhỉ?

Thay vì phải tìm lại châu Mỹ lần thứ hai, tôi nghĩ chúng ta hãy cứ tìm xem các nước trên thế giới họ làm việc này như thế nào. Tôi nghĩ, dễ nhất là chúng ta bắt đầu ở trường đại học, vì đây là nơi mà người học bắt đầu được tập tành để trở thành những nhà khoa học, những trí thức thực sự cho đất nước.

Mà nếu thế thì dễ quá, các trường đại học Âu-Mỹ họ đã có cách làm rất cẩn thận, hoàn chỉnh. Chỉ cần xem cách họ làm, rồi phán đoán xem cách nào dễ áp dụng ở VN nhất, thì áp dụng thôi.

Dưới đây là một vài đường links mà tôi nghĩ là có ích:

1. Plagiarism: How to Avoid it. Là những hướng dẫn dành cho người học để tránh "đạo văn không cố tình" (inadvertant plagiarism, hình như thế). Ở đây.

2. Education, not ethics. Bài viết của Susan Blum, một tác giả khá nổi tiếng khi bàn về đạo văn và văn hóa. Trên tờ Chronicle of Higher Education. Ở đây.

3. Plagiarism stoppers. Dành cho các giảng viên muốn ngăn chặn đạo văn. Ở đây.

4. Plagiarism workshop. Có thể dùng tài liệu này để làm workshop cho sinh viên. Ở đây.

7. Plagiarism and paper mills. Từ dùng rất hay: paper mills. Nó dùng để chỉ mấy loại tài liệu theo kiểu bài văn mẫu. Ở đây.

Đại khái thế. Các bạn đọc xong thì chia sẻ ý kiến với mọi người nhé.

Liêm chính trong học thuật (Academic Integrity)

Bài giới thiệu này của tôi đã được đăng trên Tia Sáng Online vào sáng nay, ở đây. Tôi đưa lên đây để chia sẻ với các bạn bè hay đọc blog này của tôi, và hy vọng có những trao đổi trong phần comment bên dưới.

Và rất vui khi thấy Tia Sáng đã chọn đăng bài viết (giới thiệu) này gần như là ngay lập tức! Thực sự, bài giới thiệu ngắn gọn này tôi viết rất khó khăn, sau khi nhận "đặt hàng" của báo Tia Sáng, vì theo tôi bài viết này cần ngắn gọn, cô đọng, dễ đọc nhưng vẫn phải vừa tổng quát, sâu sắc và thâm trầm, trang trọng, lại phải cụ thể và có tính gợi mở, định hướng, hiến kế vv.

Và tôi tìm, tìm mãi, tìm mãi để xem có cái gì đáng dịch và tổng hợp gửi cho báo. Nhưng cuối cùng thì không tìm được gì hay hơn bài viết ngắn này của một người bạn đồng nghiệp Mỹ mà đối với tôi đã trở nên thân thiết như một người bạn, GS Frances Hoffmann.

Cám ơn Fran (tên thân mật của GS Hoffmann), cám ơn báo Tia Sáng (cụ thể là anh T., người đã đặt hàng bài viết), và cám ơn các em ở CETQA, nơi đã tổ chức buổi trao đổi để tôi có được bài giới thiệu này.
---
Gần đây, hiện tượng “đạo văn” và “tham nhũng học thuật” đã nổi lên như một vấn nạn nghiêm trọng, tạo ra một hình ảnh rất không đẹp về nền giáo dục của Việt Nam.

Làm thế nào để cải thiện tình trạng này? Chúng tôi đặt câu hỏi trên cho GS Frances Hoffmann từ Connecticut College (Hoa Kỳ), học giả Fulbright tại ĐH Quốc gia TP Hồ Chí Minh năm học 2009-2010. Câu trả lời của bà là đạo đức của một nhà khoa học cần phải được vun đắp lâu dài, chứ không thể là kết quả của một vài quy định hành chính. Và các giá trị đạo đức này cần được nhấn mạnh ngay từ khi một sinh viên mới bước chân vào trường đại học.

Để tạo điều kiện thảo luận về vấn đề này, chúng tôi đã tổ chức một buổi trao đổi giữa GS Hoffman với các giảng viên trẻ của ĐHQG-HCM vào cuối tháng 5/2010 về chủ đề “Sự liêm chính học thuật: Nó là gì, tại sao nó quan trọng, và làm thế nào để khuyến khích điều này?” (Academic integrity: what is it, why is it important, and how to encourage it?) Bài viết dưới đây là bản tóm tắt những ý chính của buổi trao đổi nói trên, dựa trên phần chuẩn bị bằng tiếng Anh (file powerpoint) của GS Hoffmann.
---
Liêm chính trong học thuật: Giá trị cốt lõi trong cuộc hành trình tri thức/chân lý

Trường đại học là cộng đồng nơi các giảng viên và sinh viên cùng nhau bước đi trong cuộc hành trình chân lý, và xét theo một nghĩa nào đó trường đại học cần được xem là một vùng đất thiêng liêng. Sự theo đuổi chân lý không đòi hỏi một chủ thuyết được áp đặt sẵn, mà cần tinh thần khách quan không thiên vị, óc phân tích nghiêm nhặt và khoa học, và sự liêm chính trong học thuật.

Tri thức khoa học chỉ có thể phát triển khi công trình của các nhà khoa học được đưa ra công khai và được thẩm định thông qua đánh giá đồng nghiệp (peer review), công bố trên các tạp chí chuyên ngành, và nêu rõ phương pháp tiến hành và các nguồn thông tin sử dụng trong công trình.

Nêu rõ nguồn thông tin (full disclosure of sources) vừa là một yêu cầu về đạo đức, nó đòi hỏi nhà khoa học phải trung thực thông báo cho cộng đồng khoa học về những người có đóng góp cho công trình, vừa là một yêu cầu thực tế vì nó giúp ích cho việc kiểm chứng những kết quả nghiên cứu khi cần thiết.

Dối trá trong học thuật

Ngược lại với sự liêm chính là sự dối trá trong học thuật. Dối trá trong học thuật là điều không thể chấp nhận được đối với một nhà khoa học, vì “nó hủy hoại mối liên hệ được xây dựng trên sự tin cậy và lòng trung thực giữa các thành viên của cộng đồng khoa học, và xét cho cùng nó chính là sự lừa đảo đối với công chúng, những người trông cậy vào tri thức và sự liêm chính của chúng ta [tức các nhà khoa học]” [1].

Thế nào là dối trá trong học thuật? Dưới đây là một số ví dụ rút ra từ Bộ luật ứng xử đạo đức dành cho sinh viên của trường Đại học Connecticut nơi tôi giảng dạy:

- Trao đổi trái phép về nội dung của các bài thi hoặc bài tiểu luận cuối khóa
- Tìm sự trợ giúp trái phép trong các bài thi hoặc các bài làm có chấm điểm
- Đạo văn, kể cả do sơ ý hoặc không biết cách trích dẫn nguồn thông tin theo đúng các thông lệ mà nhà trường yêu cầu
- Vi phạm các quy định trong một kỳ thi
- Bất kỳ hành vi gian lận hoặc thiếu trung thực trong học thuật nào khác

Các trường đại học Mỹ khuyến khích sự liêm chính trong học thuật bằng cách nào?

Việc khuyến khích sự liêm chính trước hết phải được thực hiện qua con đường giáo dục. Các trường đại học Mỹ hằng năm đều có tổ chức tuần lễ “định hướng” (orientation) vào đầu năm học, khi ấy các tân sinh viên sẽ được cung cấp các sổ tay nêu rõ các quy định về hành vi, bộ luật đạo đức, các yêu cầu của giảng viên về bài làm, bộ phận hỗ trợ học tập cho sinh viên, và các trang web cung cấp thông tin về những điều cần biết.

Việc rèn luyện sự liêm chính trong học thuật còn được thực hiện qua các biện pháp cưỡng chế thông qua các hội đồng học thuật, các thủ tục đề nghị cưỡng chế của giảng viên, và các biện pháp cưỡng chế như cảnh cáo, khiển trách, buộc tạm ngưng học tập, hoặc đuổi học.

Các chiến lược khuyến khích sự liêm chính học thuật được các trường đại học Mỹ chủ động lựa chọn và áp dụng sao cho phù hợp với sứ mạng đặt ra, và được xem là vấn đề riêng của từng trường, do trường tự quyết, không có bất kỳ sự can thiệp nào của chính quyền. Sự trung thực khoa học được xây dựng dựa trên những giá trị chung của cộng đồng khoa học, trong đó mỗi cá nhân được giáo dục để hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm của chính mình.
-----
[1]Pavela, Gary (1997) Applying the power of association on campus: Model code of academic integrity. Journal of College and University Law. V. 24:1.

Sự trung thực của trí thức

Tệ nạn "đạo văn", "tham nhũng học thuật" trong giới trí thức Việt đang dần bị phơi bày trước công luận, và đang trở thành một vấn đề nóng trên báo chí. Một người bạn, cũng là một phóng viên giáo dục trên một trong rất nhiều tờ báo của cả nước đã nói với tôi rằng "Càng đi sâu vào vấn đề này, càng thấy nó phức tạp, đụng chạm đến nhiều người, thậm chí đến toàn bộ giáo dục đại học của Việt Nam."

Nghe mà đau xót! Tất nhiên, đó cũng chỉ mới là cảm nhận của một người, cho dù đó có là một phóng viên, có điều kiện tiếp cận các nguồn thông tin khác nhau. Có lẽ, giáo dục đại học của VN không đến nỗi tệ hại như thế. Vì cũng vẫn có những thành tựu, những điểm sáng, những sản phẩm tốt, những con người đang đóng góp cho sự phát triển của xã hội này chứ?

Vả lại, ngay cả trong những người vi phạm, thì có lẽ cũng nên phân biệt những người vô tình, phạm tội vì không biết đó là tội, hoặc phạm tội vì cùng đường (tương tự như ăn cắp ổ bánh mì để ăn để khỏi bị đói lả), và những người biết là tội, không cùng đường, mà chỉ vì tham. Vì không thể bỏ tất cả vào trong cùng một rọ được. Cái đó, gọi là tính nhân đạo của luật pháp, phải không?

Vì vậy, để giải quyết vụ lùm xùm mới đây về một cuốn sách bị đạo đi, đạo lại tới mấy lần, khiến một PGS-TS đã xin từ chức hay nghỉ hưu gì đó tôi quên rồi, và một người khác đang phải đối mặt với sự lên án của dư luận, có lẽ cũng nên thống nhất những nguyên tắc và căn cứ rõ ràng trước khi kết luận về mức độ "thiếu sót" hay "ăn cắp", thậm chí "lừa bịp" của những người có liên quan (những từ tôi để trong ngoặc kép là trích dẫn trên báo chí và blog cá nhân nói về việc này trong mấy ngày qua).

Nhưng khi được người bạn phóng viên ấy hỏi về nguyên tắc và căn cứ để xem xét mức độ vi phạm của những trường hợp liên quan gần đây, tôi bàng hoàng nhận ra rằng hình như từ ngày tôi trở thành giảng viên cho đến nay, tức đã gần 30 năm, tôi chưa bao giờ được cầm trong tay một văn bản nào nêu cụ thể những yêu cầu về tính trung thực của người trí thức cả. Và tôi cũng chưa bao giờ được yêu cầu phải rèn luyện cho sinh viên của tôi cái đức tính mà nền văn hóa học thuật của phương Tây xem là hết sức quan trọng này. Quả thật vậy, xin thề có Chúa!

Những gì tôi đang cố làm, ví dụ tôn trọng sở hữu trí tuệ của người khác, ngay cả khi còn là ý tưởng, là do tôi được rèn luyện trong thời gian 4 năm học ở Úc, với văn hóa học thuật của phương Tây. Hoặc do truyền thống đạo đức của gia đình, của niềm tin tôn giáo của tôi, hoặc quy ước, chuẩn mực xã hội của cộng đồng nho nhỏ mang tính cá nhân mà tôi tham dự mà thôi - bạn bè thời trung học, họ hàng, người quen của gia đình vv.

Chẳng trách một người mà tôi đã từng xem là bạn, chắc chắn đang được xã hội xem là trí thức, và tất nhiên cũng tự nhận mình là trí thức, hiện đang nắm giữ một vị trí quan trọng trong một trường đại học tư tại thành phố này, đã từng thản nhiên (ngang nhiên?) viết cho tôi bằng email trong một cuộc tranh luận, với đại ý rằng: ý tưởng một khi đã nói ra thì người khác có quyền sử dụng theo ý của người đó, và đó không hề là ăn cắp. Còn nếu sợ người ta lấy mất thì tốt nhất là đừng nói ra!

Đúng là chỉ còn biết kêu trời! Tôi nghĩ, nói như vậy thì cũng giống như nói rằng, nếu sợ bị kẻ trộm rình rập lấy tiền của mình thì tốt nhất là đừng có sử dụng tiền nữa! Vì một khi đã sử dụng tiền, thì người ta sẽ biết là mình có tiền, và kẻ trộm có quyền tìm cách để lấy!!!!!!

Thử hỏi, nạn trộm cắp tri thức hoành hành một cách ngang nhiên như vậy mà ngay cả "giới trí thức" cũng xem là đương nhiên, thì làm sao mà mong khoa học VN có thể phát triển được. Ai ngu gì mà lao động và sáng tạo ra cái mới, cứ chờ mà lấy của người khác rồi xài chùa chứ!!!!! Đúng là bó tay thật.

Nội dung của bức thư đó tôi vẫn còn giữ, nhưng do những giá trị đạo đức của chính tôi chứ chẳng có ai bắt buộc, nên tôi đã không trích dẫn nguyên văn ở đây, cũng không nêu tên người ấy trong entry này. Tôi chỉ nêu lên để minh họa cho tình trạng thiếu vắng các nguyên tắc, các quy định, và các chuẩn mực về sự trung thực của người trí thức trong xã hội VN hiện nay.

Nhân tiện, người mà tôi nói đó, hiện nay hình như cũng vẫn ngựa quen đường cũ, vẫn tiếp tục thường xuyên quên "không ghi nguồn trích dẫn", khi sử dụng nguyên văn lời lẽ của người khác hay ít nhất là của tôi, đến nỗi tôi đã phải viết một mẩu ở blog cá nhân mang tên "Buồn hay phẫn nộ?", ở đây.

Viết tản mạn chỉ để ghi lại những suy nghĩ hiện tại của tôi; thực ra tôi đang thu thập các tư liệu của phương Tây để viết một bài về "sự trung thực của trí thức" theo quan điểm học thuật Anglo-Saxon mà tôi quen. Và thấy rằng phương Tây có những quy định rất tỉ mỉ, chi tiết về vấn đề này. Thử google mấy từ này "academic integrity", tức sự trung thực của người trí thức, sẽ tha hồ đọc.

Và đây là một trong những tư liệu rất đáng đọc về vấn đề đó, xin giới thiệu đến mọi người. Còn bài viết của tôi, thì sẽ xong trong vài ngày nữa, hy vọng thế!