Glass ceiling là thuật ngữ gì - hay, sự thận trọng khoa học

Hôm nay, có một cựu học viên cao học TESOL, trước đây có học với tôi tại trường ĐH KHXH-NV, biết tôi hiện nay đang làm việc trong lãnh vực giáo dục đại học nên gọi điện đến để hỏi câu hỏi mà tôi đã đưa lên làm một phần tựa của entry này.

Nghe câu hỏi này xong, thực sự tôi rất "cáu"! Tính tôi vốn nóng như Trương Phi mà!

Vì câu trả lời, tôi hy vọng mọi người đang đọc blog này đều biết rõ, là: glass ceiling tất nhiên không phải là thuật ngữ gì cả! Nó chỉ là một từ hết sức thông thường, được liệt kê ê hề trong các từ điển dành cho người học (learners' dictionary). Ví dụ như trong cuốn từ điển nổi tiếng khắp thế giới trong nhiều thập niên qua mà bất kỳ ai đã học qua tiếng Anh một cách ... tương đối đàng hoàng đều phải sở hữu, cuốn Oxford Advanced Learners' Dictionary (OALD) của Hornby do Nhà xuất bản ĐH Oxford ấn hành.

Đây, trong cuốn OALD ấn bản lần thứ 6 (2000) mà con gái tôi (học lớp 7) đang sử dụng, ở trang 545 có định nghĩa về glass ceiling như sau:

glass ceiling noun [usually sing.] the imaginary barier that stops women, or other groups, from getting the best jobs in a company, etc although there are no official rules to prevent them from getting these jobs.

Tôi chưa bao giờ tra từ này trong từ điển Anh - Việt, nhưng cụm từ tương đương của 'glass ceiling' trong tiếng Việt lâu nay tôi vẫn dùng là "rào cản vô hình". Vì glass ceiling thực sự là ... rào cản vô hình mà, phải không? Mặc dù nếu ai thích dịch word-for-word thì sẽ dịch là "tầm trần kính", "trần nhà trong suốt" gì gì đó.

Nói thêm: nghĩa của từ này rất rõ ràng, hoàn toàn có thể suy ra từ 2 từ glass và ceiling. Trong tiếng Anh thông thường, cụm từ "reach/hit the ceiling" có nghĩa là "chạm/đụng nóc", tức hết cơ hội phát triển. Điều này trong nghề nghiệp thường xảy ra luôn.

Còn nếu cái "nóc" ấy "trong suốt" nên ta không biết, cứ phấn đấu mãi, thì sẽ chẳng không bao giờ tiến bộ hơn được nữa nếu không/chưa đập bỏ cái nóc ấy đi. Đó là nghĩa của từ glass ceiling, đã có sẵn từ rất rất nhiều năm nay (ít ra, lần đầu tiên tôi nghe được từ này là vào cuối thập niên 1980, và nghe xong thì hiểu ngay lập tức, có cần phải tra từ điển gì đâu? Hình tượng quá rõ rồi còn gì?)

Ừ nhưng biết đâu chỉ có những người có gốc ngoại ngữ như tôi thì mới biết thôi thì sao nhỉ? Để cẩn thận, tôi ... google vừa tiếng Anh vừa tiếng Việt với những từ "glass ceiling rào cản vô hình". Và kết quả search đã cho tôi "342 kết quả trong 0.33 giây", trong đó item đầu tiên là bài viết năm 2008 trên Tuần Việt Nam với những giòng sau:

Tôi không để tâm đến những tranh luận phổ biến xung quanh vấn đề phụ nữ và công việc. Về vấn đề này, nhiều người đã nói đến hiện tượng “rào cản vô hình phía trên” (“glass ceiling”: khái niệm hàm ý rằng đến một lúc nào đó phụ nữ không phát triển cao hơn được nữa vì rào cản vô hình).

Link: http://www.tuanvietnam.net/co-phai-phu-nu-alpha-manh-me-hon-dan-ong-alpha-phan

Thế là rõ. Vậy thì tại sao người sinh viên của tôi lại hỏi "glass ceiling" là thuật ngữ gì trong nghiên cứu giáo dục?

Tôi cũng hỏi người sinh viên ấy đúng như thế. Cậu ấy bảo, vừa đọc được trên một trang web của một "nhà nghiên cứu giáo dục đại học" có tên tuổi trong nước (!) một bài viết, trong đó có nhắc đến từ "glass ceiling" mà Altbach, một tác giả viết về giáo dục đại học nổi tiếng lừng lẫy khắp thế giới, đã dùng trong bài viết của ông, và bảo đó là một "thuật ngữ" (!).

Cậu ấy bảo, em vẫn biết từ glass ceiling, nhưng do tác giả của bài viết mà em đọc được đã nhắc đến nó như một thuật ngữ mà Altbach dùng, nên em sợ nó có nghĩa gì riêng, phải gọi hỏi lại cô cho chắc. Và cậu ấy cho tôi biết tác giả của bài viết và trang web mà cậu ấy đã đọc được bài ấy.

Tôi vào trang web ấy, và quả thật tác giả của nó đã viết như sau:

glass ceiling, một thuật ngữ rất hay của GS Altbach - không thể có từ nào hay hơn

Để làm minh chứng cho lời nói, tôi đưa lên đây tấm hình chụp màn hình tôi đọc nó lúc 6:36 phút chiều ngày hôm nay 7/6/2010. Đây này: Đúng là không biết nói gì hơn ngoài 2 từ: "bó tay"!

Thử nghĩ mà xem, thật là tội nghiệp cho GS Altbach khi ông bị gán cho một điều mà ông không hề nói! Vì trong bài của ông, glass ceiling là glass ceiling, có chỗ nào ông bảo nó là thuật ngữ đâu cơ chứ!

Xin gửi kèm bài viết một lời nhắn nhủ cho tất cả mọi người trong giới khoa học: hơn bất cứ nghề nghiệp nào, trong khoa học, một đức tính không bao giờ được xem nhẹ, và phải rèn luyện hàng ngày, hàng giờ, là sự thận trọng trong từng lời, từng câu, từng chữ! Đặc biệt là về thuật ngữ (tức biết rõ cái gì là thuật ngữ, cái gì không).

Nhưng hình như sự thận trọng khoa học đó hiện nay ở VN là ... xa xỉ phẩm thì phải? Mà cũng chẳng có ai băn khoăn, thắc mắc gì, trừ những người gàn gàn dở dở như tôi?

Thế thì chẳng trách sao chất lượng giáo dục lại kém, thật vậy!

Hay tôi lại là Khuất Nguyên? Ai muốn biết Khuất Nguyên là gì, tại sao tôi lại nhắc đến ông, thì xin vào đây.

Buồn thật!
---
Viết thêm:
Nhân có cái comment của SGK (xem trong phần comment), tôi đã quay trở lại bài viết lúc 10:43 phút tối cùng ngày và bắt được những cái lỗi sơ đẳng mà SGK đã nêu, bèn đưa lên đây để ... lưu và ngắm!
Đúng là "Cái học ngày nay đã hỏng rồi", Tú Xương ơi!