Nỗi buồn giáo dục Việt Nam

Tựa của entry này nhại lại tựa của một bài báo trên tờ China Daily của TQ mà tôi đã giới thiệu trên blog này cách đây ít lâu. Tên đầy đủ của nó là "Nỗi đau giáo dục của người đi xin việc", ở đây. Nỗi đau giáo dục đó là của người TQ, còn hôm nay, tôi muốn nói về nỗi buồn giáo dục VN qua cảm nhận của tôi.

Thật vậy, tôi viết entry này mà lòng nặng trĩu vì nhiều chuyện, tất thảy đều liên quan đến giáo dục của VN. Vâng, làm sao có thể không buồn khi hàng ngày lên mạng, nghe đài, hoặc đọc trên báo thì chỉ thấy toàn là những tin xấu về giáo dục. Ví dụ như nữ sinh đánh nhau và còn tự quay video thảy lên mạng cho mọi người thưởng thức(!) mà báo chí đã làm ầm lên gần đây. Rồi hôm nay là tin về học sinh đốt thư viện trường, ở đây.

Hoặc như sự hoành hành của nạn đạo văn, mà thực chất là sự lừa dối và trộm cắp của những người mang tiếng là trí thức, trong đó có cả những người mang theo những danh hiệu, những phẩm hàm cao quý. Hay như hôm nay, "giáo sư tố đồng nghiệp đạo văn mình bị khủng bố", trên tờ Vietnamnet, ở đây.

Tôi cũng đi dạy, và đã hướng dẫn nhiều luận văn thạc sĩ, từ những luận văn đầu tiên tôi thực hiện từ cuối thập niên 1990. Thời đó, số người có bằng cấp SĐH chưa nhiều, và những người học viên cao học thời ấy lẫn người hướng dẫn là tôi đều xem việc thực hiện một đề tài luận văn thực sự là một vấn đề nghiêm túc đến trầm trọng. Trăn trở, lo lắng, tìm hiểu, học hỏi từ bạn bè, đồng nghiệp trong và ngoài nước, đọc sách, mua sách từ nước ngoài trong những điều kiện hết sức khó khăn, mà sao họ vẫn kiên trì đến thế? Cũng có những người làm không xong do điều kiện không cho phép, và đành phải ngậm ngùi bỏ dở ....

Để hơn 10 năm sau, số người có bằng SĐH đã tăng lên nhiều lắm, thậm chí có những người ngày xưa khi tôi mới đi học về thì còn chưa bắt đầu cao học, giờ đã xong Tiến sĩ, được phong GS, PGS, nắm những trọng trách trong các trường, và ngồi trong các hội đồng xét duyệt. Đối với họ, các hội đồng này dường như chỉ là nơi để chứng tỏ quyền lực bằng sự khắt khe không có cơ sở của mình, hoặc để ban phát ân huệ cho những người thân quen, hoặc để làm quan hệ, xuê xoa cho sinh viên của đồng nghiệp để giữ hòa khí, "dễ người dễ ta"!

Như một cái chợ trời chữ nghĩa lộn xộn, náo loạn, và vàng thau lẫn lộn mà đôi khi tìm mãi chẳng thấy được vàng ở nơi đâu. Còn các trường đại học thì cứ ào ào mọc lên, chỉ tiêu tuyển sinh của các trường thì cứ tăng, số lượng giảng viên có bằng SĐH cũng tăng, tóm lại nhìn qua số lượng thì mọi thứ đều đang rất tốt đẹp. Nhưng xã hội thì ngày càng bát nháo!

Trước nay tôi đã nhiều lần phát biểu ở nhiều nơi là mọi việc xấu xa của xã hội không thể chỉ một mình ngành giáo dục phải chịu trách nhiệm. Đến giờ tôi cũng vẫn nghĩ thế, nhưng hôm nay lại nghĩ thêm như thế này: xã hội có thể tạo ra mọi thứ xấu xa, nhưng ít ra cũng phải còn lại ốc đảo bình yên, nơi nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, giữ gìn đạo đức của dân tộc và vun đắp lương tri xã hội. Ốc đảo đó, ai cũng nghĩ, và mong đợi, chính là môi trường giáo dục.

Nhưng hiện nay thì chính ngành giáo dục cũng là nơi tiếp tay không nhỏ vào những tệ nạn. Đạo văn, gian dối, quay cóp, thi hộ, mua bằng bán điểm, thậm chí chạy chọt để được mở trường. Và gần đây nhất là bạo lực tràn lan, không sao khống chế được. Thầy cô đánh trò, rồi trò đánh thầy cô. Rồi cả một hệ thống thi cử nặng nề, lều chõng, "sĩ tử rụt rè gà phải cáo/văn chương liều lĩnh đấm ăn xôi" chắc chẳng khác nào thời của Tú Xương: "tấp tểnh người đi tớ cũng đi/cũng lều cũng chõng cũng đi thi".

Rồi suốt ngày chờ đợi đoán môn thi, cuống cuồng ôn tập sau khi công bố môn thi, rồi dò bài, truy bài mùa thi, học lệch học tủ, học thêm học bớt, đến nỗi đã có cái khẩu hiệu vui (nhưng mà cười ra nước mắt): "Học, học nữa, hộc máu" (!!!!). Chẳng trách hiện nay chúng ta đang có hiện tượng "tỵ nạn giáo dục" ngày càng nhiều cả trong nước (không học trường công của VN, mà học trường tư của nước ngoài tại VN, tuy đóng nhiều tiền một tí nhưng đỡ phải ... "hộc máu"), lẫn ở ngoài nước. Cứ xem số lượng người đến dự các hội thảo du học của nước ngoài ở các thành phố lớn thì đủ biết.

Rồi trường chuyên lớp chọn, chất lượng cao, một cuộc chạy đua đường trường đòi hỏi nỗ lực từng giây phút để vào được những lò luyện nhân tài cho đất nước ... Mỹ! Vì rất nhiều em đã được cha mẹ tính toán vào các trường này chẳng qua là để tìm cơ hội săn học bổng, hoặc nếu không thì cũng có hồ sơ đẹp để xin đi du học dễ hơn.

Học hành như vậy, áp lực đến thế, thì còn đâu thời gian để các em phát triển tâm hồn, để các thầy cô giáo giúp các em điều chỉnh hành vi cho phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi của các em. Hèn gì mà chẳng bạo lực, đơn giản chỉ để ... giảm stress? Còn đâu việc "mỗi ngày đến trường là một ngày vui", để đến hè khi xa trường các em ngậm ngùi luyến nhớ, như "Nỗi buồn hoa Phượng" ngày xưa?

Tôi vẫn luôn tin rằng giáo dục là con suối trong, từ đó luôn chảy ra giòng nước ngọt ngào tưới mát tâm hồn mọi người và rửa sạch các vết nhơ của xã hội. Nhưng nay cả giòng nước ấy cũng đã bị ô nhiễm nặng nề rồi thì biết lấy gì mà uống cho qua cơn khát, hoặc rửa các vết nhơ đây?

Như thế, có thể nói là xã hội VN đã mất đi những phần cốt lõi tinh túy nhất hay chưa? Mục ruỗng đến tận xương tủy rồi hay sao? Rotten to the core?

Nếu bảo rằng giáo dục là ngành công nghiệp chế tạo ra sản phẩm là con người, thì với một nền giáo dục xuống cấp trầm trọng như vậy, những con người VN được tạo ra còn có thể như thế nào nếu không phải là những gì chúng ta đọc được trên báo chí hàng ngày như hiện nay?