Nhân vụ bài báo bị rút xuống, nghĩ về các loại đạo văn

Mấy hôm nay báo chí làm ầm ĩ vụ một vụ đạo văn đã cũ nhưng lại chưa cũ, vụ một loạt các bài báo của anh Lê Đức Thông đã đăng trên các tạp chí quốc tế tiếp tục bị rút xuống. Vụ đạo văn của anh Thông đã làm nóng dư luận VN một lần vào cách đây 2 năm, và hình như anh Thông đã bị mất việc. Không ngờ vụ việc đã cũ này nay lại tiếp tục làm ồn ào dư luận vì các bài báo khác của anh Thông (mà tôi nghĩ đã được gửi đăng liên tục trong cùng một giai đoạn, nay lần hồi được phát hiện).

Nhìn thấy những gì xảy ra cho anh Thông, tôi không biết phải nghĩ như thế nào. Một mặt thì cảm thấy ... bình thản, vì những việc như vậy trước sau gì cũng xảy ra thôi, và nếu không có anh Thông thì sẽ có một người nào khác rơi vào hoàn cảnh này, một lúc nào đấy. Bản thân tôi cũng đã cảnh báo nhiều người, thậm chí mất cả vài người bạn bè vì vụ đạo văn này rồi, nhưng có mấy ai nghe đâu.

Nhưng mặt khác thì thấy ... tội tội anh Thông này thế nào ấy, vì chắc chắn ở VN anh Thông không phải là người duy nhất. Số người có đạo văn ít nhiều ở VN có lẽ không hề hiếm, nhiều người thậm chí có thể đang quyền cao chức trọng nữa kia. Và không thể nói là họ không biết (nên không có tội), vì VN đã hội nhập quốc tế khá khá lâu rồi, số người đi học nước ngoài, và điều kiện giao lưu quốc tế về học thuật cũng không phải là quá hạn chế. Nhưng hình như ở VN việc đạo văn vẫn còn được nhìn một cách ... "bao dung" (cho đến khi bị nước ngoài phát hiện như anh Thông; lúc ấy thì mọi người lại thi nhau ném đá). Đến nỗi tôi đã từng lên tiếng cho rằng, "hình như ở VN có văn hóa đạo văn" (câu phát biểu này của tôi cũng bị ném đá dữ dội!).

Thôi thì cũng chẳng biết nói gì hơn về đạo văn nữa (tôi đã nói quá nhiều trên blog này và trên báo chí rồi), đành góp vào đây vài dòng giới thiệu trang web chuyên về đạo văn: plagiarism.org, trong đó có một bài viết rất hay về các loại đạo văn. Các bạn đọc bản gốc (tiếng Anh) ở đây nhé: http://www.plagiarism.org/plag_article_types_of_plagiarism.html. Hoặc đọc phần tiếng Anh mà tôi đã chép xuống bên dưới.

Bài viết nêu ra đến 11 loại đạo văn khác nhau, trong đó có 6 loại không trích nguồn và 5 loại có trích nguồn nhưng vẫn là đạo văn. Đọc 11 loại này thì tôi thấy người Việt Nam (ít ra là một số người tôi biết) phạm vào "tội" đạo văn là nhiều vô kể. Trách nhiệm một phần là ở nhà trường, thầy cô đã không dạy cho mình, nhưng nói gì thì nói, đạo văn tức là "ăn cắp" văn, dù có vô tình hay cố ý thì vẫn là "đạo".

Tạm dịch thoát 11 loại đạo chích văn:

LOẠI KHÔNG TRÍCH NGUỒN

1. Tác giả ma: không viết mà ký tên làm tác giả (lấy bài người khác làm bài của mình)

Định nghĩa này trái ngược với định nghĩa của GS Nguyễn Văn Tuấn trong bài viết đăng trên trang web cá nhân của ông hôm nay (Tác giả quà, tác giả ma). Theo GS Tuấn thì tác giả ma là thuật ngữ để chỉ tác giả thật của một bài viết đã để cho người khác đứng tên. Ở VN, GS Tuấn được xem là một người đọc nhiều biết rộng và thường được trích dẫn ý kiến mang tính phán quyết như một chuyên gia lớn về nhiều vấn đề, từ y học đến thống kê đến giáo dục đại học đến các ngành xã hội nhân văn, cả ngôn ngữ nữa. Thế mới biết biển học mênh mông, và không có ai có thể một mình nắm hết mọi chân lý, dù chỉ liên quan đến một thuật ngữ nho nhỏ.

Dưới đây là đoạn trích trên trang web của GS Tuấn hôm nay 1/6/2012:

Tác giả ma (ghost authorship) là một loại tác giả hoàn toàn khác với tác giả quà hay tác giả danh dự. Một cách ngắn gọn, tác giả ma là những người soạn thảo bài báo nhưng không đứng tên tác giả. Trong y khoa, nhiều bài báo xuất hiện trên các tập san với tác giả là những giáo sư có tiếng, nhưng trong thực tế họ không hề viết một chữ; tác giả thật sự là những công ti scientific communication (công ti truyền thông khoa học) do các công ti dược mướn viết. Điều trớ trêu ở đây là những người đứng tên tác giả còn được công ti dược trả tiền!


2. "Máy photocopy": kẻ chuyên chép nguyên xi của người khác mà không thay đổi gì.

3. "Xào nấu bài viết": kẻ chép từ nhiều nguồn khác nhau rồi kết dính lại cho thành bài nhưng vẫn giữ nguyên câu chữ của bài gốc.

4. "Giấu đầu lòi đuôi": Thay đổi hình thức bên ngoài của bài viết bằng cách thay từ, đổi chữ, nhưng nội dung vẫn y nguyên.

5. "Lao động của kẻ chây lười": kẻ này chịu khó bỏ thời gian để dùng lời của mình viết lại (paraphrase) những gì lấy ở nơi khác, và kết nối cho chúng dính lại thành bài, nhưng không chịu bỏ công ra suy nghĩ ý tưởng riêng của mình.

6. Tự chôm bài của mình, hay là "chà đồ nhôm": bài viết đã dùng ở một nơi xong xào đi xào lại thành bài mới nộp ở nơi khác. Cái này thì ở VN có nhiều lắm lắm!!!!

Sources Not Cited

1. "The Ghost Writer"
   The writer turns in another's work, word-for-word, as his or her own.
2. "The Photocopy"
   The writer copies significant portions of text straight from a single source, without alteration.
3. "The Potluck Paper"
   The writer tries to disguise plagiarism by copying from several different sources, tweaking the sentences to make them fit together while retaining most of the original phrasing.
4. "The Poor Disguise"
   Although the writer has retained the essential content of the source, he or she has altered the paper's appearance slightly by changing key words and phrases.
5. "The Labor of Laziness"
   The writer takes the time to paraphrase most of the paper from other sources and make it all fit together, instead of spending the same effort on original work.
6. "The Self-Stealer"
   The writer "borrows" generously from his or her previous work, violating policies concerning the expectation of originality adopted by most academic institutions.

LOẠI CÓ TRÍCH NGUỒN (NHƯNG VẪN LÀ ĐẠO VĂN)

1. Quên chú dẫn: loại này có nêu tên tác giả của nguồn trích dẫn, nhưng không ghi rõ mình đã dẫn của tác giả đó ở trang nào, để che đậy việc mình đã "mượn tạm" câu chữ hoặc ý tưởng của tác giả đó. Cái này ở VN cũng gặp rất thường xuyên.

2. Ghi nguồn sai, hay "lỗi 404": Cung cấp thông tin sai về tác giả của tác phẩm mình trích dẫn để người đọc tìm không được. 

3. Diễn đạt lại "quá chuẩn" (!): có nêu nguồn trích dẫn đàng hoàng, nhưng không "trích nguyên văn" (tức phải bỏ trong ngoặc kép) những gì mình đã chép nguyên văn, khiến cho người đọc tưởng cách diễn đạt và diễn giải ý nghĩa của phần trích dẫn là của mình.

4. "Kẻ trích dẫn giỏi giang": trích dẫn đầy đủ, nêu nguồn đàng hoàng, trích nguyên văn cũng tươm tất. Chỉ mỗi tội là không hề có lấy một ý tưởng nào riêng của mình mà chỉ chuyên đi nhai lại của người khác thôi.

5. "Tội ác hoàn hảo": Trích dẫn đầy đủ, đúng quy cách ở một số nơi, rồi một vài chỗ khác thì diễn đạt lại ý của người khác mà không ghi nguồn, để người đọc tưởng rằng phần mà mình đã diễn đạt lại của người khác chính là của mình.

Sources Cited (But Still Plagiarized)

1. "The Forgotten Footnote"
   The writer mentions an author's name for a source, but neglects to include specific information on the location of the material referenced. This often masks other forms of plagiarism by obscuring source locations.
2. "The Misinformer"
   The writer provides inaccurate information regarding the sources, making it impossible to find them.
3. "The Too-Perfect Paraphrase"
   The writer properly cites a source, but neglects to put in quotation marks text that has been copied word-for-word, or close to it. Although attributing the basic ideas to the source, the writer is falsely claiming original presentation and interpretation of the information.
4. "The Resourceful Citer"
   The writer properly cites all sources, paraphrasing and using quotations appropriately. The catch? The paper contains almost no original work! It is sometimes difficult to spot this form of plagiarism because it looks like any other well-researched document.
5. "The Perfect Crime"
   Well, we all know it doesn't exist. In this case, the writer properly quotes and cites sources in some places, but goes on to paraphrase other arguments from those sources without citation. This way, the writer tries to pass off the paraphrased material as his or her own analysis of the cited material.

Vậy đó, với 11 loại đạo văn này thì không biết bao nhiêu phần trăm các "nhà khoa học" của VN có đạo văn nhỉ?
---
Có bài này nữa cũng hay quá, lưu vào đây, để dành đọc dần.

http://www.tonybates.ca/2012/05/16/10-types-of-plagiarism-and-why-im-pleading-guilty-to-at-least-one-charge/
---
Cập nhật lúc 11g31 ngày 2/6:

Sau khi tôi đăng bài này lên thì nhận được nhiều nhận xét bênh vực GS Tuấn. Hình như đó là các fan của GS Tuấn không chấp nhận "thần tượng" của mình bị chạm đến. Nhưng việc tranh luận với những ý kiến khác nhau là bình thường và cần thiết cho sự phát triển của xã hội và của khoa học. Tôi đã đăng tất cả những comments liên quan đến GS Tuấn và ngầm phê phán tôi lên, và cũng đã trả lời. Xin chép lại câu trả lời ở đây để các bạn đọc khác không cần comment nữa nếu không có điểm gì mới. Các bạn đọc dưới đây nhé.

Chào các bạn



Tôi không hề nói GS Tuấn sai, các bạn xem kỹ lại nhé. Tôi chỉ nói là định nghĩa mà trang plagiarism.org đưa ra trái ngược với định nghĩa của GS Tuấn mà thôi.

Để biết plagiarism.org là ai, các bạn đọc ở đây: http://www.plagiarism.org/plag_about.html. Nói ngắn gọn, nó là "cánh tay giáo dục" của iparadigms.



Và để biết iparadigms là ai, xin đọc ở đây: http://iparadigms.com/. Cũng nói ngắn gọn, đó là công ty sản xuất ra các phần mềm chống đạo văn nổi tiếng của thế giới nói tiếng Anh, trong đó có turnitin là phần mềm mà ai đi học ở các nước nói tiếng Anh chắc đều biết. Và những phát hiện về đạo văn trong tiếng Anh, kể cả bài báo của anh Thông, rất có thể là do các phần mềm của công ty ấy phát hiện ra.


Nhắc lại, GS Tuấn không sai theo hệ quy chiếu của ông. Ai theo hệ quy chiếu ấy thì thấy ông đúng. Nhưng còn có những hệ quy chiếu khác, và những người nào theo hệ quy chiếu khác thì cũng đúng. Chúng ta đang ở trong thế giới có multiple truths mà.


Tất cả những ám chỉ về sự ganh tỵ vv của tôi đối với GS Tuấn có lẽ đều do các bạn nghĩ ra, phải không? Tôi chỉ nêu sự kiện, xin các bạn bình tĩnh đọc lại nhé.

---
Cập nhật 3:00 PM ngày 5/6

Hôm nay lại có thêm comment lên án tôi mỉa mai, châm biếm, chụp mũ, vv dựa trên những hàm ý mà các bạn ấy tự đọc ra trong vài câu tôi viết liên quan đến GS Tuấn. Tôi  đã đăng lên và gửi lại nhận xét phản hồi, để tôn trọng tính khách quan của diễn đàn.

Tuy nhiên, nhận thấy đây không phải là mục đích của bài viết, lại càng không phải mục đích của trang blog này, tôi đề nghị các bạn ngưng lại những comment liên quan đến GS Tuấn, vì/và tôi sẽ không cho đăng lên nữa. Những gì tôi đã viết ra thì có bạn thích, có bạn không thích, đó là quyền của mỗi người, không có gì là quan trọng và không đáng để mất thì giờ tranh cãi.

Mục đích của tôi khi nhắc đến GS Tuấn thì chỉ có 1: Từ ghost writer còn có một nghĩa khác  - trái ngược - với nghĩa mà GS Tuấn, một người rất hay viết về đạo văn, đã nêu ra trong những bài viết của ông. Và mặc dù định nghĩa mà GS Tuấn nêu ra là khá phổ biến, điều đó không có nghĩa là định nghĩa mà tôi đưa ra ở trong bài viết là sai (lý do đã nêu ở trên). Trái lại, định nghĩa mà tôi nêu ra lại khá phổ biến trong giới giáo dục khi nói về đạo văn. Ai có quan tâm thì xin biết thêm điều này để khỏi rơi vào sai lầm là lấy chính những hiểu biết (có nhiều khi chưa đủ) của mình để làm thước đo của chân lý.

Nói thêm: việc lấy chính mình làm thước đo của chân lý cũng là điều bình thường mà ai cũng mắc phải, kể cả tôi. Nhưng đã là người có học thì nên tránh, vì, như tôi nói ở trên, "biển học là mênh mông, và không ai một mình có thể nắm được toàn bộ chân lý"!

Một lần nữa, xin đề nghị mọi người tập trung vào ý chính của bài này và không bàn thêm về cá nhân ai - tôi hay GS Tuấn - trên blog này nữa. Tôi sẽ không đăng lên nữa, xin các bạn đừng trách nhé.

----
More: Nhân vụ tranh cãi bênh vực ai đúng ai sai này, tôi xin lưu lại đây những nơi khác sử dụng ghost-writer/ghost-writing theo định nghĩa mà tôi đã nêu ở trên (ngược với định nghĩa phổ biến mà mọi người, trong đó có GS Tuấn, hay nhắc đến).

1. http://www.mdc.edu/kendall/english/docs/What%20is%20Plagiarism%20-%20Package.pdf


Bài viết này - đăng trên trang web của Miami Dade College (http://www.mdc.edu/main/) định nghĩa các loại đạo văn theo đúng các định nghĩa của Turnitin mà tôi đã nêu ở trong bài viết. Như vậy, ghost-writer là người đi chôm nguyên xi bài người khác về làm bài của mình (có thể là một bài đi thuê người khác viết). Theo định nghĩa này thì người đứng tên, chứ không phải tác giả thật, được gọi là ghost-writer!!!! Các bạn vào đọc mà xem nhé.


2. http://www.ehow.com/info_7948532_six-different-types-plagiarism.html
Đây là định nghĩa trên trang ehow, trang giải đáp phổ thông, sử dụng khá phổ biến (nhưng không phải là hàn lâm), giới sinh viên có thể hay dùng. Xin đọc đoạn trích bên dưới.

Trích:

Fraud/Replication

• Fraud or replication is one type of plagiarism where a student takes large passages from an article--or in some cases, entire pieces--and passes it off as his own work. In this method, a student may use a simple Internet search to find a paper similar to his topic, copy and paste the work into a word document, print it out and turn it in. This type of plagiarism also is called the "ghost writer" or "photocopy."

More links using the same definition:
http://www.eduonlinesource.com/?p=804

http://www.thelearnage.com/what-are-the-six-different-types-of-plagiarism.html

3. http://www.ehow.com/info_7921959_several-ways-commit-plagiarism.html

Một định nghĩa khác, rất rõ ràng dễ hiểu, giải thích ghost writing là lấy bài của người khác (mướn người khác viết) làm bài của mình. Xem trích dẫn dưới đây:


Ghost Writing

Having somebody else write your paper and claiming it as your own may seem like a gray area in plagiarism because it has never been published before and you are paying for a service, but it is still plagiarism. Remember, you are taking another person's ideas and not giving him credit. There are many sites online that offer essay writing services and people have lost their university degrees for using them.

4. Một bài viết hàn lâm công bố năm 2010, tìm được trên trang web của Trường ĐH Mở Philippines (UPOU) ở đây: http://www.upou.edu.ph/papers/flibrero2011/PlagiarismFL.pdf, cũng sử dụng định nghĩa của turnitin mà tôi trích dẫn ở trên để định nghĩa ghost writing/ghost writer. Các bạn đọc bảng phân loại đạo văn ở trang 7.

5. Một tài liệu tập huấn, cùng năm 2010, tên là "Plagiarism and referencing styles" cũng sử dụng định nghĩa của turnitin được giới thiệu trong bài này. Các bạn đọc ở trang 2 của tài liệu, ở đây: http://dspace.library.uph.edu:8080/bitstream/123456789/109/2/Maria%20Fe.Plagiarism.pdf.

6. Một bài viết mới toanh, chỉ mới năm 2011 thôi, có tựa là "Description of Plagiarism and Penalties" cũng trích dẫn các định nghĩa của turnitin, trong đó có định nghĩa nổi tiếng về ghost writing mà tôi nêu trong entry này. Các bạn đọc ở đây, ở trang 4:  http://www.oranim.ac.il/sites/heb/SiteCollectionImages/pictures/english/rules-and-procedures/Description%20of%20Plagiarism%20and%20its%20Penalties%202011.pdf

7. Một bài viết trên trang legalserviceindia (2009), ở đây: http://www.legalserviceindia.com/article/l377-Intellectual-theft--an-essay-on-Plagiarism.html,  đã định nghĩa các loại plagiarism, trong đó có ghost writer, như sau:

The types of plagiarism practiced by those who do not cite their sources are “the photocopy” in this the writer copies significant portions of a text straight from a single source without alteration of any kind; “the ghost writer” in which the writer turns in the work of another; word-for-word, as if it is his own; ...


Có lẽ chừng ấy trích dẫn cũng đủ để chứng minh tính phổ biến của định nghĩa ghost writing/ghost writer theo turnitin (trên trang plagiarism.org mà tôi nêu ở trong bài này) rồi phải không? Một trong những lý do tại sao định nghĩa này được nhiều trường đại học chấp nhận là vì phần mềm turnitin là một phần mềm chống đạo văn rất phổ biến ở các trường đại học, vậy thôi.

Tóm lại, ở đây chúng ta đang có một từ có 2 nghĩa đối nghịch nhau, và cả 2 cùng đúng! Cũng giống như ở VN chúng ta có 2 từ "thắng" và "bại" có nghĩa đối nghịch nhau nhưng lại trở thành đồng nghĩa trong câu "đánh thắng quân xâm lược" và "đánh bại quân xâm lược", vậy đó!

Tóm lại, chỉ có thể kết thúc bằng câu: bể học mênh mông ..., các bạn nhỉ.
--------------------
Cập nhật lần cuối về bài viết (6/6/2012)

Nghe bạn bè báo cho biết là có một bài viết trên trang của bsngoc (Bác sĩ Ngọc?) nhắc đến bài viết này của tôi cùng với vài lời phê phán về trình độ dịch tiếng Anh của tôi, tôi đã vào đọc lướt và thấy tôi đang bị vị bác sĩ đáng kính ấy bắt bẻ là đã dịch sai định nghĩa rất đơn giản của turnitin mà tôi nhắc đến ở trên.



Khổ quá đi mất. Hình như cứ mỗi lần tôi muốn trao đổi, tranh luận về những gì GS Tuấn viết là thế nào cũng được rất đông người săm soi và ném đá như thế này, chả hiểu tại sao? Trong những lần như thế, số lượng truy cập vào trang blog của tôi tăng lên ngay lập tức, chẳng hiểu có thể xem đó là thước đo "tầm ảnh hưởng" của GS Tuấn ở VN không nhỉ?


Chỉ có điều, hình như những người bênh GS Tuấn (xin lỗi, không phải tất cả ạ) hình như vì quá thần tượng ông nên hơi thiên vị, chẳng chịu đọc kỹ xem người khác nói có gì đúng hay không mà chỉ lo phê phán những gì không giống với những điều mà GS Tuấn đã nói thôi.


Thôi thì xin được trả lời nhanh bsngoc như thế này: Thưa bsngoc, tôi đã nêu rõ trong bài viết rằng tôi dịch thoát, tức là nói bằng lời của tôi, trong mạch suy nghĩ của tôi ở bài viết này. Còn nếu đòi hỏi phải dịch chính xác từng từ thì với ngôn ngữ khá đơn giản của định nghĩa nói trên tôi nghĩ chỉ cần một cậu học trò lớp cấp 2 cũng dịch được, nên dù tôi có kém cỏi thì chắc cũng không đến nỗi hiểu sai chứ?


Xin dịch lại từng chữ để hầu bsngoc như sau:


Tác giả ma: Tác giả nộp bài của người khác, nguyên xi từng chữ ("từ đối từ", hoặc "từng chữ một"), như là bài của mình.




Đây là một cách dịch rất sát rồi, chả hiểu bsngoc đã hài lòng chưa, hay có thể bsngoc sẽ có cách dịch khác chính xác hơn nữa chăng?


Nhưng dù thế nào thì cách "dịch thoát" của tôi cũng không làm sai cách hiểu từ "tác giả ma" của turnitin. Tức là, theo turnitin thì chính người đứng tên mới là tác giả ma, chứ không phải là người viết. Trái ngược với nghĩa mà bsngoc hay GS Tuấn đang đề cập đến. Đấy mới là điều nên quan tâm, chứ không phải là việc dịch sát hay không sát nghĩa từng từ trong cái định nghĩa đơn giản kia.


Vài giòng để trả lời cho bạn bè và những người có quan tâm. Đồng thời xin chấm dứt toàn bộ tranh luận, đề cập đến GS Tuấn ở đây nhé, mất thì giờ quá đi thôi.